Bütün düzeylerdeki öğrenciler için okuduğunu anlama süreci karmaşık bir süreçtir ve kendi içinde belirli bir hiyerarşi barındırır. Bu hiyerarşi basitten karmaşığa olarak görülebilir.
Okuduğunu anlama sürecindeki bu aşamaları şöyle açıklayabiliriz;
Anlamı Bulma
Okuyucu açısından, metin içinde sunulan kelime veya kelime gruplarının, paragrafların ve dilbilgisi yapılarının rolünü bilerek metin hakkında tespit yapmaktır. Bu aşama, anlamanın daha sonraki süreçleri için bir önkoşuldur.
-Kelimelerin anlamını bulma;
Metnin anlama konusunda ilk adım metinde geçen kelimelerin anlamının bilinmesidir. Okuyucunun, metinde geçen kelimelerin anlamını bilmesi önemlidir. Bu nedenle, bilmediği kelimelerin anlamını bulması gerekir. Metinde yer alan kelimelerin tümünün anlamını bilmezse metni anlaması güçleşir. Bu nedenle metin okunduktan sonra yapılması gereken ilk çalışma bilinmeyen kelimelerin anlamının bulunması ve metinde hangi anlamıyla kullanıldığının ortaya çıkarılmasıdır.
-Cümlenin, paragrafın ve yazının anlamını bulma;
İkinci adım, cümlenin, paragrafın ve yazının anlamını bilmedir. Okuyucu cümlenin, paragrafın ve yazının bütününün anlamını bilmelidir. Kelimenin veya cümlenin anlamını bilse bile metindeki bağlamını bilmek de önemlidir.
-Mecaz kelime ve cümlelerin anlamını bulma;
Üçüncü adım, mecaz kelime ve cümlelerin anlamını bulmadır. Okuyucu, metinde geçen mecaz anlamlı kelime ve cümlelerin anlamını bulmalıdır. Türkçede mecaz anlamlı kelime cümlelerin başında deyimler ve atasözleri gelir. Deyimler ve atasözleri bir plan dâhilinde öğretilmeye çalışılırken, metin çözümlenmesinde de önemli bir yer tutar. Deyim ve kelimelerin anlamı kavratılırken zaman zaman sosyal medyaya da yansıyan bu deyim ve atasözlerinin gerçek anlamlarıyla görsel veya video hazırlama çalışmasının öğrenme sürecine etkisi tartışmalıdır. Bu nedenle deyim ve atasözlerinin mecaz anlamları cümlede veya metinde kullanım amacına göre açıklanmalıdır.
-Dil bilgisi, yazım kuralları ve noktalama işaretlerinin rolünü bilme
Dördüncü adım, dil bilgisi, yazım kuralları ve noktalama işaretlerinin rolünü bilmedir. Okuyucu, dil bilgisi, yazım kuralları ve noktalama işaretlerinin rolünü genel olarak bilmeli, metin içinde bu rollerin metne kattığı anlamı çözmelidir. Cümlenin anlamının, kullanıldığı yere göre değiştiren dil bilgisi, yazım kuralları ve noktalama işaretleri, okuduğunu anlama sürecinin en önemli adımlarından birisidir. Aşağıdaki örnekte, virgül işaretinin cümleye kattığı anlam açıkça görülebilir;
Kadın, polise durumu anlatıyor. (Bir kadın bir polise bir şey anlatıyor.)
Kadın polise durumu anlatıyor. (Biri kadın olan bir polise bir şey anlatıyor.)
Bir metin irdelenip anlamı çözülmeye çalışılırken, bu hiyerarşik adımların dikkatle takip edilmesi gerekir.
Kaynaklar
Muhammet BAŞTUĞ VE DİĞERLERİ. OKUDUĞUNU Anlama Becerilerini Geliştirme. Pegem Akademi.
