Türkiye eğitim sisteminin genel sorunlarına bakacak olursak;

İlki, 12 Eylül darbesiyle hayata geçirilen neoliberal sistemin eğitime yansıması anlamına gelen özelleştirme ve ticarileştirme sonucunda ortaya çıkan niteliksizleşme ve eğitim hakkı,

-İkincisi, eğitim yönetimi alanında yaşanan dejenerasyon,

-Üçüncüsü ise öğretmen özerkliğidir, diye düşünüyorum.

Bir ülkedeki eğitim sistemi, o ülkede geçerli olan üretim tarzından bağımsız düşünülemez. Türkiye kapitalizmi, 80’li yıllarla birlikte dışa açılma, liberalleşme adı altında neoliberal politikaları hayata geçirmeye başladı. Bu gelişmeyle birlikte neoliberal ekonomik sistemin, eğitim sistemini yavaş yavaş etkilemeye başladığını görüyoruz. Neoliberal ekonomik programın en belirgin özelliklerinin; kamunun geri çekilmesi, bu alanların özel sektörce doldurulması, bakir sektörlerin/alanların metalaşma sürecine dâhil edilmesi, kar oranı yüksek alanlara yönelim, özelleştirme, ticarileştirme, esnekleştirme, güvencesizleştirme, kuralsızlaştırma gibi özellikler olduğu ve bu özelliklerin eğitim sistemi de dâhil olmak üzere, bütün alanları etkilediğini görüyoruz.

Bu anlamda eğitimde özelleştirme kavramına bakıldığında, yıllar itibarıyla özel okulların gelişimine ve öğrenci sayılarındaki artışa bakmak gerekir.

Milli Eğitim Bakanlığının resmi verilerine göre, eğitimde 4+4+4 uygulamasının başladığı yıl olan 2012’den bu yana devlete ait ilkokul sayısı 5 bin 369 azalmıştır. Aynı dönemde devlet okullarına giden öğrenci sayısındaki azalış ilkokulda 420 bin 602, ortaokulda ise 271 bin 261 olmuştur. Aynı döneme özel okul ve özel okula giden öğrenci sayısı açısından bakıldığında karşımıza bambaşka bir tablo çıkmaktadır.

2020-2021 eğitim ve öğretim yılı itibarıyla örgün eğitimin tüm kademelerinde toplam 14 bin 466 özel okul bulunmaktadır. 2002-2003 eğitim öğretim yılında özel okullarda okuyan öğrencilerin oranı sadece yüzde 1,9 iken 2019-2020 eğitim ve öğretim yılı sonu itibariyle özel okullarda kayıtlı öğrencilerin toplam öğrenci sayısına oranı yüzde 8,81’e ulaşarak tüm zamanların rekoru kırılmıştır. 2021 itibariyle örgün eğitim içindeki özel okul sayılarının toplam okul sayısına oranı ise yüzde 20,2’ye çıkmıştır. 

-İkinci olarak, eğitimde ticarileşme kavramına ve bu kavramın eğitimi nasıl etkilediğine bakmak gerekir. Eğitimde ticarileşme, eğitim sürecinin belirli kısımlarının paralı hale gelmesi ve eğitim hizmetinden faydalananların bu hizmetin bazı maliyetlerini kendilerinin karşılaması olarak tanımlanabilir. Eğitim sisteminde ticarileşme uygulamalarına; velinin, katkı payı adı altında okul harcamalarına katılması, bazı alanların hizmet satın alımı yoluyla karşılanması, temizlik, güvenlik ve diğer yardımcı personelin sözleşmeli statüde istihdam edilmesi,  kantinlerin ihale usulüyle özel kişilere verilmesi, okullarda açılan ücretli kurslar örnek olarak verilebilir.

Bu anlamda bütünlüklü olarak bakmak gerekirse, eğitim harcamalarının ne kadarının devlet, ne kadarının hane halkı tarafından karşılandığı oranının bilinmesi, eğitimde ticarileşmenin geldiği boyutu göstermesi anlamında, önemlidir.

Türkiye'de 2019 yılında yapılan eğitim harcamalarının %74,0'ı devlet tarafından finanse edilmiştir. Eğitim harcamaları içinde hane halkının yaptığı harcamaların payı ise %26’dır.

OECD ülkeleri ortalamasında ilköğretim ve ortaöğretim kademelerinde kamu kaynaklarından yapılan harcamalar eğitim harcamalarının yüzde 90’ını, hane halkı ve özel kaynaklardan yapılan harcamalar ise yüzde 9’unu oluşturmaktadır.

Üçüncü olarak eğitimde niteliksizleşme kavramına bakacak olursak; eğitim sisteminde varolan ve süreç sonunda yetişen kuşakların niteliğini değerlendirmek durumundayız. Bu değerlendirmeyi yapabilmek için de uluslararası değerlendirme kuruluşlarının raporlarını irdelemek ve çeşitli alanlarda yapılan ölçümlemeleri ortaya koymak gerekir.

Bu değerlendirmelerden PISA raporlarına bakmak eğitimin niteliği konusunda yeterli olacaktır. PISA-2018’de yapılan değerlendirmede “Okuma becerileri alanında” ülkelerin ve ekonomilerin ortalama puanları 340 ile 555 arasında değişmektedir. Türkiye’nin ortalama puanı (466), ile 79 ülke arasında 40. sırada, 37 OECD ülkesi arasında ise 31. sırada yer almıştır. Matematik alanında elde edilen 454 puan, matematik sıralamasında 79 ülke arasında 42. sırada, 37 OECD ülkesi arasında ise 33. sırada yer almıştır. Türkiye fen alanı sıralamasında (468) puan ile 79 ülke arasında 39. sırada, 37 OECD ülkesi arasında ise 30. sırada yer almıştır.

-Eğitimde niteliksizleşmenin bir başka boyutu da ülkemizdeki yetişkinlerin eğitim düzeyidir. Yetişkinlerin eğitim düzeyleri Türkiye’de 25-34 yaş aralığındaki genç yetişkinlerin %41’i ortaöğretim mezunu bile değildir. OECD tarafından yetişkinlerin eğitim düzeyine ilişkin sunulan verilere göre, eğitime katılım düzeyi OECD genelinde artış göstermektedir. Ancak, 25-34 yaş aralığındaki genç yetişkinlerden ortaöğretim mezunu dahi olmayanların oranı %15’tir. Türkiye’de ise bu oran %41’dir. Türkiye, Kosta Rika ve Meksika ile birlikte OECD ülkeleri içinde ortaöğretim mezunu dahi olmayan genç yetişkin oranının en yüksek olduğu ülkeler arasında yer almaktadır.

(Devamı Yarın)