Geçmişten günümüze toplumsal yaşam içinde insanlar çeşitli konular, ilgi alanları, ihtiyaçlar, beğeniler ve belirli amaçlar için bir araya gelmiş, ilişki ağları oluşturmuştur. Bu ilişki ağları zamanla düzenli bir araya gelişleri, ortak hedefler belirleyişleri ve belirli sürelerde ortak etkinlikler yapmayı beraberinde getirmiş, bunun sonucunda da sosyal grupların oluşmasına neden olmuştur.
Bu anlamda sosyal gruplar şu şekilde tanımlanabilir, iki veya daha fazla kişiden kurulu, üyelerinin birbirinden haberdar olduğu, ortak amaç ve kuralları bulunan ve üyeler arasındaki ilişkilerin belli bir süre devam ettiği sosyal bir bütündür.
Sosyal gruplar neden ortaya çıkar?
Sosyal grupların oluşum nedenlerine bakıldığında, aldığı forma göre birbirinden farklı gerekçelerle ortaya çıktığı görülür. Bu gruplar formel olacağı gibi, enformel gruplar da olabilir.
Formel gruplar, işlerin daha seri ve kolay yapılması, zamandan tasarruf edilmesi, daha kolay personel yönetimi gibi nedenlerle; enformel gruplar ise insanların birbirine yakın olması, sevgi ihtiyaçlarını gidermeleri, kendilerini ifade etmeleri ve geleceklerini birlikte belirlemeleri amacıyla ortaya çıkar.
Formel ve enformel grup ne demektir?
Sosyal bilimlerde üzerinde en çok tartışma yürütülen grup ayrımı, formel ve enformel grup ayrımıdır. Bu ayrım, sosyal grup karakterini en belirten sınıflamalardan biridir.
Formel gruplar; yasal ve biçimsel yetke altında belirli bir hedefe ulaşmak veya verilen görevleri yerine getirmek amacıyla oluşturulur. Özel ve kamu kesimindeki bütün kurum, kuruluş ve işletmeler ile siyasi parti, sendika, STK’ler bu gruplar içinde değerlendirilir.
Enformel gruplar ise formel grupların içinden doğan gölge gruplardır. Varlıkları, formel grubun varlığına bağlıdır. Yani formel grup olmadan, enformel grup olmaz. Her formel grubun içinde en az bir tane enformel grup vardır. Bu gruplar, formel gruplar tarafından tatmin edilemeyen ihtiyaçlar, seçilen formel grup yöneticisini benimsememe, formel gruba karşı ortak bir düşünceye sahip olma gibi nedenlerle ortaya çıkar.
Bu bağlamda formel gruplar daha kapsayıcı, enformel gruplar daha özel ve spesifik denilebilir.
Formel gruplarla ilgili kurallar, o kurum veya kuruluşun mevzuatı haline getirildiğinden, bu grupların, belirlenmiş kurallar ve amaçlar konusunda daha kesin çizgilere sahip olduğu söylenebilir. Örgütlerin daha verimli yönetilmesi ve amaçlara ulaşılması anlamında enformel grupların daha çok işleve sahip olduğu bilinen bir gerçekliktir. Bu nedenle, enformel grupların, örgütler açısından yararlı ve sakıncalı yönlerinin tespit edilmesi oldukça önemlidir.
Enformel grupların yararlı ve sakıncalı yönleri nelerdir?
Enformel grupların yararlı yönlerini şu şekilde özetleyebiliriz;
-İşlerin görülmesinde etkinlik: Formel gruplarda plan ve programlar önceden hazırlanır ve çoğunlukla esnekliğe sahip değildir. Enformel gruplar ise, resmi prosedür dışında esnek ve kolaylıkla bir araya gelerek işlerin süratli bir şekilde organize edilmesi ve bitirilmesi noktasında önemli bir işlev görür.
-İş yükünü hafifletme: Formel grup yöneticileri, enformel grubun kendi taraflarında olduğunu bilirse, birçok yetkiyi onlara devrederek, yönetim üzerindeki iş yükünün hafiflemesini sağlar. Ayrıca, işbirliği içinde olan grup, denetim işlevinin de etkin bir şekilde yürütülmesine katkı yapar.
-Yönetici zayıflığını giderme: Enformel grup, yönetim yeterliliği olmayan yöneticilere hem önerilerle, hem de fiilen yaptığı işlerle katkı sağlayarak, yönetici zayıflığının hissedilmemesini sağlar.
-İş tatmini ve istikrar sağlama: Enformel grup, grup üyelerinin güven duyguları ve istikrarlı bir şekilde işe devam sağlama motivasyonlarına destek olur.
-Üyeler için uygun bir iletişim kanalı oluşturma: Enformel grup üyeleri kendi aralarında oluşturdukları iletişim ağlarıyla temasın kaybolmaması, iş hakkında zamanında bilgilenme ve çevrelerinde neler olup bittiğini anlama noktasında iyi bir yerde olur.
-Duygusal açıdan emniyet supapı olma: Enformel grup üyeleri hayal kırıklıkları, ruhsal sıkıntılar ve birçok duygusal durumda, birbirleriyle daha samimi ilişkiler kurar ve bu konularda dayanışma içinde olur. Bu durum grup üyelerini rahatlatıcı işlev görür.
-Denetim unsuru olma: Formel grup yöneticilerini daha dikkatli plan hazırlama ve yürütme noktasında daha hatasız iş yapmaları konusunda duyarlı olmalarını sağlar. Formel grup yöneticileri, enformel grupları dikkate almadan herhangi bir plan hazırlayamaz, hazırlasa bile enformel grup tarafından sabote edilebileceğini bilir.
Enformel grupların sakıncalarını şu şekilde özetleyebiliriz;
-Değişime direniş: Enformel grupların birinci işlevi, kültürel değerleri koruma yönünde aşırı bir eğilim içinde olmalarıdır. Bu işlevleri nedeniyle, örgütsel değişimlere karşı sürekli bir direniş içinde olurlar.
-Rol çatışması: Enformel grupların ikinci işlevi üyelerine doyum sağlamaktır. Bu saikle, sürekli grup doyumu peşinden gidildiğinde, üyeler zamanla örgütün ana hedeflerinden uzaklaşır. Çünkü grup üyeleri için yararlı olan bir şey, örgüt için yararlı olmayabilir.
-Söylentiler: Enformel grupların üçüncü işlevi söylentilerdir. Güvenilir kaynaklara dayanılmaksızın ortaya atılan söylentiler dedikodulara yol açarak, örgüt içi ilişkileri olumsuz etkiler. Çünkü söylentiler, gereksiz bilgilerdir ve örgütte yıkıcı etkilere yol açar.
-Uyum: Enformel grupların dördüncü işlevi, sosyal denetimdir ve uyum sağlama konusunda büyük sıkıntılar yaratır. Grup üyeleri uyuma, genelde örgütün formel yönetiminin neden olduğunu düşünür. Oysa grupların formel olmayan yönleri sosyal yaşamın ayrılmaz bir parçası olduğundan, üyeler bunun varlığını pek göremezler. Dolayısıyla kendilerine gruba uymaları için uygulanan güçlü baskıyı hissedemezler. Enformel gruba aidiyet güçlü olduğu oranda ortada herhangi bir sorun görülmez ama bu üyeler üzerinde örgütün etkisi de azalmaya başlar.
Sosyal gruplar ayrımlarından en belirleyici olan formel ve enformel grupların yararlı ve sakıncalı yönlerinin bilinmesi ve örgütlerde buna göre önlem alınması, örgütlerin amaçlarını gerçekleştirmesi için elzemdir. Özellikle enformel grupların sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi için formel gruplar kadar olmasa da belirli kuralların olması ve bu kuralların sağlıklı işleyen bir iç demokrasi ile tahkim edilmesi gereklidir. Aksi takdirde, iç demokrasi ile belirlenmemiş tespitlerden yola çıkılarak yönetilen enformel gruplar, örgüt için yarar değil, büyük oranda sakıncalı sonuçlara yol açar.
Ülkemizde demokrasi kültürünün yeterince yerleşmemiş olması siyasi parti, sendika, STK, kamu kurum ve kuruluşları, okullar ve dernekler gibi yapılanmalarda iç işleyişi olumsuz etkilemekte, bu örgütler adeta tek elden yönetilen katı birer yapıya dönüşmekte, kolay kolay değişim yaşanmamakta, örgüt içi söylendiler ve dedikodular ışık hızıyla gelişmekte, formel ve enformel gruplar arasında sık sık rol çatışmaları yaşanmakta, hatta enformel grubun amaçları, örgütün amaçlarının çok çok önüne geçmektedir.
Siyasal ve sosyal tarihimiz enformel grupların, kendi grupsal amaç ve hedeflerini, asıl örgütün hedeflerinin önünde tutması ve diğer sakıncalı yönlerin de hayat bulmasıyla, örgütleri çözülmeye kadar götüren çok önemli örnekleriyle doludur.
Sol siyasi parti ve sendikaların, özellikle de kamu emekçileri hareketinin, iç demokrasiye sahip olmayan enformel gruplar ve bu grupların yukarıda sıraladığımız sakıncalı yönlerini sonuna kadar hayata geçirmesiyle güç kaybettiği, tıkandığı ve kendi alanında etkisizleşen birer özne haline geldiği, yaşanan bir gerçekliktir.
Son olarak formel ve informel gruplar, toplumsal-sosyal-siyasal-örgütsel yaşantıda olan ve bundan sonra da olacak formlardır. Önemli olan bu formların, örgütsel yaşamda nasıl yaşam bulacağına karar vermektir.
Kaynaklar
Prof.Dr. Salih Güney. Örgütsel Davranış. Nobel Yayınevi