Tarih Tekürrürden İbarettir. Yıllar önce bağlı bulunduğu topraklardan uzaklaştırılarak, vatan hasreti çeken Meanad Mozaiği (Çingene Kızı)’nin akrabaları birçok kurumun çaba ve gayretleriyle nihayet ait olduğu topraklara tekrar döndü. Yasa dışı yollarla ülke dışına kaçırılan ve Amerika Birleşik Devletleri’nin Ohio Kenti’nde Bowling Green Eyalet Üniversitesi’nde sergilenen mozaiklerin Meanad Mozaiği’nin parçaları olduğu kanısına 2012 yılında Dr. Stephanie Langin-Hooper ve Rebecca Molholt isimli akademisyenlerin araştırması sonucu ulaşan uzmanlar tarafından yapılan çalışmalarda Bowling Green Üniversitesi’nde sergilenen mozaiklerin 1965 yılında bir Sanat Tarihçisi’nden 35 bin dolar karşılığında satın alındığı ve sergiye konulduğunu belirtmiştir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Dışişleri Bakanlığı’nın ortak çalışmalarıyla üniversite yönetimine eserlerin Türkiye Cumhuriyeti’ne iadesi için girişimde bulunarak Zeugma Antik Kenti Kazı Heyeti Başkanı Prof. Dr. Kutalmış Görkay’ ve çok sayıda akademisyenin desteğiyle hazırlanan bilimsel raporların sunulması ile hummalı bir çalışma başlatılmıştır. Üniversite’de sergilenen mozaiklerin, Meanad Mozaiği (Çingene Kızı) nin parçaları olduğu ispatlanınca, üniversite, Türkiye Cumhuriyeti’nden mozaiklerinin parasının günün şartlarına göre hesaplanıp, faiziyle geri ödenmesi, gibi bazı talepler ileri sürmüşlerdir. Bu talepler Türkiye Cumhuriyeti tarafından ret edilerek, eserlerin ait olduğu topraklara iade edilmesi gerektiğini belirtmiştir. Üniversite yönetimi Türkiye Cumhuriyeti’nin haklılığına kanaat getirerek eserlerin iadesinin sağlanmasını kabul etmiştir. Bowling Green Üniversitesi’nin eserleri iadesi üzerine Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı Sayın Fatma Şahin mozaiklerin replikalarının yapılıp, üniversiteye hediye etme kararı alarak, iadesi sağlanan eserlerden oluşan boşluğu dolduracaktır.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, yasa dışı yollarla yurt dışına kaçırılan Türkiye’nin önemli kültürel zenginliklerini ana vatanına getirilmesi ile ilgili girişimleri ve çalışmaları devam etmektedir.
BU İADE İLK DEĞİL, SON DA OLMAYACAK
Buna benzer bir iade işlemi 1997 yılında yine Amerika Birleşik Devletleri’nin bu defa Houston kenti Rice Üniversitesi Menil Koleksiyonunda bulunan Partenope ve Metiox, mozaiğinde yaşandı.
Gaziantep Arkeoloji Müzesi ve Avustralya Üniversitesi`nden Prof. Dr. David Kennedy tarafından 1993 yılında Zeugma Antik Kenti’nde yapılan kurtarma kazısı sırasında, Kelekağzı mevkiinin doğusundaki tepede bulunan Roma villasının taban mozaik döşemesinin bir bölümünün kaçakçılar tarafından kaçırıldığı belirlendi. Mozaiğin, sökülen kısmına (?) işareti konularak sergilenen bölümündeki harflerden yola çıkılarak yapılan inceleme sonrası, yurtdışına götürülen resimlerin, ölümsüz iki aşık Partenope ile Metiox`a ait olduğu anlaşıldı. Bölgede yaşayan insanların ifadelerine göre, mozaik tabanının bordür içindeki iki figüre ait torso kısımların, 1964 yılında çalındığı ortaya çıkarıldı.
Mozaiğin kaçırılan bölümünün nerede olduğu araştırılırken, hiç beklenmedik bir yerden gelen bilgi, dikkatleri Amerika Birleşik Devletleri`nin Houston kentindeki Rice Üniversitesi Menil Koleksiyonu`na çekti. Menil Koleksiyonu’nda sergilenen iki mozaik parçasının Türkiye menşeli olabileceğini düşünen Kanadalı mozaik uzmanı Sheila Campbell, fotoğrafını çekerek Kültür Bakanlığı`na gönderdi ve Partenope ve Metiox`un yıllar süren ayrılığını sona erdirecek süreci başlattı. Campbell`in gönderdiği fotoğrafları inceleyen Gaziantep Müzesi uzmanları, Menil Koleksiyonu`nda sergilenen mozaiklerin, Zeugma`dan kaçırılan mozaikler olduğunu saptadı ve durumu Bakanlığa bildirdi. Bu konuda hazırlanan ve bilimsel verilerden oluşan dosyayı, zamanın Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürü Prof. Dr. Engin Özgen tarafından götürüldüğü Amerika Birleşik Devletleri`nde, Menil Koleksiyonu Bilim Direktörü Bernard Davezac inceledi. 1997`de Gaziantep`e gelen ve müzedeki parça ile getirdiği fotoğrafları karşılaştıran Davezac, kendilerindeki mozaiğin, Zeugma mozaiğinin parçası olduğunu kabul etti. Menil Koleksiyonu Müdürü Paul Wınker ve Davezac`ın, mozaiğin verilmesi için, ’’sizdeki parçayı bize verin, birleştirip restore edelim, bir süre sergiledikten sonra bütünüyle iade edelim’’ önerisi Türkiye tarafından kabul edilmedi ve 19 Haziran`da Türkiye`ye getirildi. Gaziantep`e iki sandık içerisinde getirilen mozaikler, müzede bulunan parçasına kavuştu. Bir aşk hikayesinin iki kahramanı olan Partenope ve Metiox, uzun yıllar sonra da olsa, tekrar ait olduğu yere döndüler.
Kültür ve Turizm Bakanlığı mozaiklerin yanı sıra geçmiş yıllarda Türkiye’den yasa dışı yollarla yurt dışına çıkarılan kültürel miras eserlerimizi Türkiye Cumhuriyeti’ne ait olduğu topraklara kavuşturmuştur. Bu kapsamda ülkemize iadesi sağlanan binlerce eser arasında Boğazköy Sfenksi, Yorgun Herakles Heykelinin üst kısmı, Dağ Keçisi Figürini, Altın Taç, Herakles Lahdi, Aksaray Ulu Cami Minber Kapısının Kanatları, Kanatlı Deniz Atı Broşu, Bursa Sinan Paşa Camisi Çini Pano, Orpheus Mozaiği bulunmaktadır. Bu eserler arasında yer alan 3500 yıllık Boğazköy Sfenksi 2011 yılında iadesi sağlanan ve 94 yıl süren, en uzun iade süreci olan eser özelliğine sahiptir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Belçika, Avusturya, Bulgaristan, Danimarka, Fransa, İngiltere ve İtalya’nın yanı sıra birçok ülkede Türkiye Cumhuriyeti’ne ait olan eserler için, ülkeye iade girişimleri sürmektedir. Bu eserler arasında Konya Beyhekim Camii Mihrabı (Almanya) İki Mermer Heykel Başı (Avusturya) İskender Başı Heykeli (Belçika) Hacı Bayram Veli Türbesi Şamdanı, Eşrefoğlu Cami Halısı (Danimarka) Eyüp Sultan Camii Çini Karo (Fransa) Eros Başı Heykeli (İngiltere) Urartu Şamdanı (İsrail), Lidya Yazıtı ile Osmanlı Sancağı (İtalya) bulunmaktadır.