Disiplin cezası ne demektir?
Disiplin cezaları, memurlar ve diğer kamu görevlilerinin mevzuata, çalışma düzenine ve hizmetin gereklerine aykırı eylemlerine karşı düzenlenen idari yaptırımlardır.
Disiplin cezaları ve kamu yararı ilişkisi
İdarenin disiplin cezalarını uygularken esas aldığı temel ilke de ‘Kamu yararı’ kavramıdır. Kamu yararı kavramı, toplum içindeki önlenemez yarar çatışmalarında, çoğunluğun azınlığa, sayıca çok olan grubun çıkarlarının sayıca az olan kişilerin çıkarlarına üstün tutulmasını ifade eder. Ancak bazen çatışan yararlar arasında nitelik dengesi yoktur. Sayıca az olan topluluğun ya da bir tek kişinin çıkarı, çoğunluğun çıkarından çağdaş değer ölçülerine göre daha üstün olabilir. Bu anlamda kamu yararı iki unsurdan oluşmaktadır, Bunlar, düzen ve adalettir. Toplum, yaşayan bir sistem olarak, varlığını sürdürmek zorundadır. Ancak toplumun varlığını sürdürmesi, parçaları arasındaki işlev uyumluluğunu sürdürmesi şeklinde olmalıdır. Toplumu oluşturan bireyleri asgari yaşama amaçları etrafında birleştirmekle ve bu amaçlara doğru toplumu yöneltmekle gerçekleşen uyum, düzeni oluşturacaktır. Kamu yararının diğer unsuru olan adalet ise belirli bir eşitliği amaçlar. Herkesin gücüne ve yeteneklerine uygun olarak mükâfatlandırılması anlamındadır.
Disiplin cezaları bir süre sonra silinir mi?
Disiplin cezaları (memuriyetten çıkarma cezası hariç), 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununun ‘Disiplin cezalarının bir süre sonra özlük dosyasından silinmesi’ başlıklı 133.maddesinde belirli şartlara bağlı olarak idare tarafından özlük dosyasından silinerek, hükümsüz bırakılmaktadır. 133.madde şu şeklidedir: “Disiplin cezaları memurun özlük dosyasına işlenir. Devlet memurluğundan çıkarma cezasından başka bir disiplin cezasına çarptırılmış olan memur uyarma ve kınama cezalarının uygulanmasından 5 sene, diğer cezaların uygulanmasından 10 sene sonra atamaya yetkili amire başvurarak, verilmiş olan cezalarının özlük dosyasından silinmesini isteyebilir. Memurun, yukarıda yazılan süreler içerisindeki davranışları, bu isteğini haklı kılacak nitelikte görülürse, isteğinin yerine getirilmesine karar verilerek bu karar özlük dosyasına işlenir. Kademe ilerlemesinin durdurulması cezasının özlük dosyasından çıkarılmasında disiplin kurulunun mütalaası alındıktan sonra yukarıdaki fıkra hükmü uygulanır.”
TBMM, disiplin affı ile ilgili yasa çıkardı mı?
Bu hükmün dışında, disiplin cezalarının doğrudan TBMM tarafından çıkarılan kanunlarla ortadan kaldırıldığı da görülmektedir. Örneğin; 1985 tarihli 3249 Sayılı Kanun, 1992 tarihli 3817 Sayılı Kanun, 1999 tarihli 4455 Sayılı Kanun, 2006 tarihli 5525 Sayılı Kanun ve bu kanuna 2013 yılında eklenen ek maddeyle yapılan düzenleme.
TBMM, bu kanunların kapsamını da belirlemektedir. Örneğin, 2006 yılında çıkarılan kanunda, “Devletin şahsiyetine karşı işlenen suçlarla basit veya nitelikli zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı veya şeref ve haysiyet kırıcı suçlar veya istimal ve istihlâk kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, Devlet sırlarını açığa vurma suçları sebebiyle görevleriyle sürekli olarak ilişik kesilmesi sonucunu doğuran disiplin cezaları ile Hâkimler ve Savcılar Kurulu, emniyet hizmetlerine dâhil personel ve mahalle bekçileriyle ilgili verilen disiplin cezalarını kapsam dışı tutulmuştur.
Disiplin cezalarının başka yaptırımı var mı?
Disiplin cezalarının bir başka sonucu da, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunun 132.maddesinin dördüncü ve beşinci fıkralarında yer alan "Kendilerine disiplin cezası olarak aylıktan kesme veya kademe ilerlemesini durdurma cezası verilenler, valilik, büyükelçilik, müsteşar, müsteşar yardımcılığı, genel müdürlük, genel müdür yardımcılığı ve daire başkanlığı görevlerine atanamazlar. Atamaları Bakanlar Kurulu Kararı ile yapılanlar hakkında da yukarıdaki fıkra hükmü uygulanır." hükmüne göre, memurlar ve diğer kamu görevlilerinin üst yönetim görevlerine atanamayacakları konusudur.
Disiplin cezaları ÖMK’de mağduriyet yarattı!
Bütün bunların dışında çeşitli kamu kurumlarının kendi özel kanun ve yönetmeliklerinde disiplin cezalarıyla ilgili DMK 132.maddenin kapsamı dışında ek sonuç yaratacak düzenlemeler yapmalarıdır. Örneğin, tartışmalarla yürürlüğe giren 7354 Sayılı Öğretmenlik Meslek Kanununun 6.maddesinin 7.fıkrasında, “Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası almış olanlar, cezaları özlük dosyasından silindikten sonra uzman öğretmen veya başöğretmen unvanı için başvuruda bulunabilir.” hükmü yer almakta ve birçok öğretmeni ek olarak cezalandırmaktadır. Benzer durum birçok kamu kurumunun atama ve görevde yükselme yönetmeliklerinde de yer almaktadır.
Kanaatimizce bu tür düzenlemeler, disiplin cezasıyla zaten tecziye edilmiş memurlar ve kamu görevlilerini ek olarak cezalandırmakta, mesleki ve özlük haklarını kullanmalarını engellemektedir.
Disiplin cezalarının uygulanma amacı yukarıda da söz ettiğimiz gibi memurlar ve diğer kamu görevlilerinin mevzuata, çalışma düzenine ve hizmetin gereklerine aykırı eylemlerine karşı düzenlenen idari yaptırımlar olmasıdır. Bu cezalar uygulanırken kamu yararı gözetilmekte, beş ve 10 yıllık sürelerle DMK’nin 133.maddesi işletilmekte fakat 133.maddede idareye geniş bir yetki alanı tanınarak cezaların özlük dosyasından çıkarılması güçleştirilmektedir.
Bu anlamda toplum içindeki önlenemez yarar çatışmalarında, çoğunluğun azınlığa, sayıca çok olan grubun çıkarlarının sayıca az olan kişilerin çıkarlarına üstün tutulmasını ifade eden kamu yararı ve bu kavramın unsurları olan düzen ve adaleti sağlamanın zamanı gelmiştir. 2013 yılındaki kısmi düzenleme dışında 2006 yılından bu yana disiplin cezalarının affı gündeme gelmemiş, bu anlamda disiplin cezası alan memurlar ve diğer kamu görevlileri ek mağduriyetler yaşamışlardır.
Bu nedenle bir an önce disiplin cezalarının özlük dosyasından çıkarılmasını içeren bir af yasası çıkarılmalı, kapsamı da toplum vicdanını yaralamamak koşuluyla olabildiğince geniş tutulmalıdır.
Kaynaklar
Prof.Dr.Turan Yıldırım. Kamu Yararı ve Disiplin Cezalarının Affı.